Duyên lành của người nghĩa quân, quả hồng xứ Nghệ và mảnh đất đồi núi

Câu chuyện về hồng Bình Du bắt đầu từ gần 140 năm trước, khi ông Nguyễn Văn Quán, tên thường gọi là cố Quán (người Nghệ An), một người đã tham gia nghĩa quân của cụ Phan Đình Phùng. Trong bối cảnh lịch sử đầy biến động của phong trào Cần Vương, Cụ Quán không chỉ cầm vũ khí mà còn đóng vai trò là một thầy lang tận tâm, dùng kiến thức y học của mình để cắt thuốc, chữa trị vết thương, và chăm sóc sức khỏe cho các nghĩa quân. Khi phong trào tan rã, Cụ Quán đã mang theo một cây hồng giống, xuất xứ từ vùng đất Nghệ An như một kỷ vật, một lời thề son sắt về tinh thần bất khuất.

Bà Nguyễn Thị Khương bên gốc Hồng cổ thụ của gia đình

Cụ đến vùng đất Bình Du, nay là thôn Yên Du, xã Mai Hoa, tỉnh Hà Tĩnh. Khác với những triền đất bằng phẳng quen thuộc, nơi đây là đất đồi núi, với các loại đất vàng trên sét, đất vàng nhạt trên cát, đất mùn vàng đỏ trên đá Macmaaxit... Nhưng chính mảnh đất tưởng chừng khô cằn này, cùng với khí hậu, nguồn nước và độ cao lý tưởng lại là cơ duyên đặc biệt để cây hồng bén rễ và phát triển. Lẽ tự nhiên đã tạo ra một môi trường hoàn hảo, để cây hồng mà cố Quán mang đến không chỉ sống sót mà còn mang một hương vị đặc trưng, không thể tìm thấy ở bất cứ nơi nào khác.

Từ cây giống duy nhất ấy, qua thời gian, những cây con mọc lên từ rễ mẹ đã sinh sôi, tạo thành những vườn hồng rộng lớn. Đến nay, toàn thôn Yên Du có khoảng 45 ha diện tích trồng hồng, với khoảng 14.000 gốc. Gốc hồng cổ thụ của cố Quán vẫn đứng vững, trải qua gần 139 năm, mỗi mùa vẫn cho thu hoạch trên 1 tạ quả. Bên cạnh đó, những cây hồng 100 năm tuổi trong vườn của ông Nguyễn Văn Hồng, bà Nguyễn Thị Khương (cháu nội cố Quán) cũng là minh chứng sống động cho sức sống mãnh liệt của loài cây này.

Khi giá trị kinh tế ẩn mình trong thời gian

Ban đầu, hồng được trồng với mục đích tạo bóng mát và làm cây ăn quả trong vườn, không được nhiều người chú ý bởi lợi ích kinh tế chưa rõ ràng. Theo thời gian, họ nhận ra rằng, cây càng lâu năm, năng suất càng lớn, có cây cho tới 4 tạ quả mỗi mùa. Hiện nay, giá bán tại vườn từ 35 - 40 nghìn đồng/kg, nhưng vẫn không đủ nguồn cung để đáp ứng cho thị trường trong và ngoài tỉnh. Quả hồng thu hoạch đến đâu, tiêu thụ hết đến đó, cho thấy sức hút mạnh mẽ của loại quả đặc sản này. Năm 2021, Hồng Bình Du được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao.

Hồng giòn Yên Du được mùa, được giá, nông dân phấn khởi thu hoạch

Để nhân giống, người dân Yên Du đã truyền lại một kinh nghiệm quý báu: chắn rễ cây mẹ. Họ dùng cách chắn rễ để cây con mọc lên từ rễ mẹ, thay vì chiết hay ghép cành như nhiều loại cây ăn quả khác. Chính phương pháp này đã giúp giữ được trọn vẹn đặc trưng của cây hồng mẹ, đảm bảo giống cây không bị thoái hóa theo thời gian. Cây con sau một năm đạt chiều cao khoảng 1,6m là thời điểm thích hợp để trồng. Cây nếu chăm sóc tốt, thì 3-4 năm cho quả bói, 6-7 năm sau cho thu hoạch cao. Một điều đặc biệt nữa là toàn bộ quá trình chăm sóc hay thu hoạch không sử dụng bất kỳ loại hóa chất nào, để trái hồng giữ trọn vẹn sự tinh khiết, tự nhiên.

Vị ngọt của văn hóa và ký ức

Khi hồng đến độ thu hoạch, cả triền đồi Yên Du như được khoác lên mình một chiếc áo cam rực rỡ. Những trái hồng căng tròn, thon dài, không có hạt, được hái xuống và trải qua một quy trình ngâm ủ giản dị nhưng tinh tế. Sau khi ngâm trong nước sạch 2 ngày 2 đêm, rồi vớt ra hong ráo 1 ngày, quả hồng trở nên giòn tan, ngọt thanh và có một hương vị đặc trưng không thể trộn lẫn.

Hồng Yên Du không chỉ là một đặc sản kinh tế, mà còn là một phần bản sắc văn hóa. Mỗi trái hồng là một câu chuyện, nối liền quá khứ với hiện tại. Đó là câu chuyện về một người nghĩa quân, một vùng đất, và những con người đã dồn tâm huyết để gìn giữ một giống cây quý giá.

Kết nối quá khứ và tương lai

Để câu chuyện về hồng giòn Bình Du không chỉ là ký ức đẹp mà còn là một thương hiệu vững mạnh, những người dân Yên Du đang nỗ lực phát triển hơn nữa. Họ đang từng bước chuẩn hóa quy trình canh tác, từ trồng trọt đến thu hoạch, để đảm bảo chất lượng đồng nhất cho từng quả hồng. Việc thành lập hợp tác xã sẽ giúp bà con liên kết, mở rộng diện tích trồng và cùng nhau xây dựng thương hiệu.

Bên cạnh đó, việc đăng ký chứng nhận chỉ dẫn địa lý và các tiêu chuẩn chất lượng sẽ là lời khẳng định mạnh mẽ về giá trị của hồng Bình Du trên thị trường. Câu chuyện về cố Quán và những gốc hồng trăm tuổi sẽ được kể lại qua các tour du lịch nông nghiệp, mời gọi du khách đến thăm vườn, tự tay hái hồng và trải nghiệm hương vị ngọt lành ngay tại mảnh đất này.

Hồng giòn Bình Du là biểu tượng của sự bền bỉ, của lòng kiên nhẫn và của khát vọng gìn giữ những giá trị truyền thống. Nó đã trở thành niềm tự hào của cả một vùng đất, một cái tên ngọt lành khi người ta nhắc đến Yên Du.